Chế độ bảo mật của các nhóm riêng tư đôi khi tạo điều kiện cho những hành vi vi phạm chuẩn mực xã hội. Tại đây, những trò đùa không nhã nhặn và thô tục được coi là tiêu chí cho sự “hài hước”.
Khi mạng xã hội ngày càng phát triển, các hoạt động xã hội cũng dần dịch chuyển sang các nền tảng trực tuyến. Những cuộc trò chuyện riêng tư không còn chỉ xảy ra trong các cuộc gặp mặt trực tiếp nữa. Điều này dẫn đến sự hình thành của nhiều nhóm kín trên Facebook, Messenger và các diễn đàn như Reddit để chia sẻ thông tin và sở thích giữa những người có chung quan điểm.
Tuy nhiên, dưới vẻ bề ngoài của sự riêng tư và tự do ngôn luận, những hành vi như chế nhạo, công kích và quấy rối tình dục đã trở nên phổ biến dưới hình thức “trò đùa vô hại”.
Gần đây, một nhóm kín trên Facebook có sự tham gia của nhiều nghệ sĩ nổi tiếng đã bị phát hiện. Tại đây, các thành viên bàn luận về những trò đùa nhạy cảm và tục tĩu, thường có xu hướng phân biệt giới. Sự việc này đã gây nên sự chú ý lớn từ công chúng và đặt ra nhiều câu hỏi về ảnh hưởng của những nhóm kín như vậy lên cộng đồng.
Facebook bất lực trước “vườn địa đàng” của các nhóm kín
Facebook giới thiệu tính năng Nhóm vào năm 2010, nhằm tạo điều kiện cho những người có cùng sở thích giao lưu trong không gian riêng tư. Tuy nhiên, đến năm 2017, sau sự kiện Cambridge Analytica, Facebook mới bắt đầu chú trọng vào việc quảng bá tính năng này.
Công ty đã giúp các nhóm kín chiếm ưu thế trên news feed nhờ thuật toán “Facebook Zero”. Nhờ vậy, nội dung từ các nhóm có độ tiếp cận tốt hơn 5,2% so với trang fanpage.
Tuy nhiên, khả năng kiểm soát của Facebook không theo kịp với sự phát triển nhanh chóng này. Khi tập trung vào Nhóm, công ty đã trở nên phụ thuộc nhiều vào các quản trị viên và kiểm duyệt viên không lương trong việc giám sát nội dung độc hại trên nền tảng. Điều này giúp các nền tảng cắt giảm chi phí và trách nhiệm kiểm soát nội dung, đồng thời duy trì hình ảnh là “người bảo vệ tự do ngôn luận”.
Theo cuốn sách Custodians of the Internet: Platforms, Content Moderation, and the Hidden Decisions that Shape Social Media của Tarleton Gillespie, nhiều nhóm kín hoạt động trong tình trạng gần như “vô hình”.
Chỉ khi có báo cáo về các hành vi đó, các nền tảng mới can thiệp. Sự can thiệp đôi khi diễn ra quá muộn. Công ty đã bị chỉ trích vì tạo ra một “khoảng trống quản lý”. Facebook dần phải đối mặt với những vấn đề nghiêm trọng khi các nội dung phản cảm, không phù hợp bắt đầu lan rộng trong những không gian mà tưởng như “an toàn” đó.
Việc để các thành viên tự quản lý những nhóm kín có thể dẫn đến những hệ quả nghiêm trọng.
Sau các vụ xả súng lớn ở Mỹ vào năm 2019-2020, chính phủ và các tổ chức phi lợi nhuận đã cảnh báo về khả năng các nhóm kín trên Facebook trở thành nơi tụ tập của những phần tử cực đoan. Tại đây, các nhóm kích thích bạo lực có thể họp bàn và chia sẻ những tư tưởng chống đối xã hội.
Các thuật toán cũng đã tạo điều kiện cho phong trào chống vaccine lan rộng trên Facebook, xuất hiện hàng trăm nhóm với hàng trăm nghìn thành viên trong suốt nhiều năm qua.
Ngoài Facebook, mạng xã hội Neihan Duanzi tại Trung Quốc, với hơn 30 triệu người sử dụng, là một ví dụ điển hình. Đây là nền tảng để chia sẻ video hài ngắn, nhưng nội dung phản cảm đã khiến chính quyền Trung Quốc phải đóng cửa ứng dụng này vào năm 2018. Điều này cho thấy sự bất lực trong việc kiểm soát nội dung của các cộng đồng kín với lượng người dùng đông đảo.
Sự phát tán nhanh chóng của nội dung từ các nhóm kín trên mạng xã hội là một vấn đề đáng quan ngại. Đối với những nhóm có hàng nghìn hoặc hàng trăm nghìn thành viên, khái niệm “riêng tư” trở nên rất mơ hồ.
Dù được gọi là “kín”, nhưng tính riêng tư của các nhóm này không được đảm bảo như tên gọi. Với đường truyền dễ dàng và sự phát tán mạnh mẽ của nội dung trên mạng xã hội, bất kỳ điều gì đều có thể trở nên công khai chỉ trong chốc lát.
Một câu chuyện, bức ảnh hay video dù chỉ là trò vui trong nhóm nhỏ cũng có thể lan ra ngoài, trở thành tâm điểm của các cuộc tranh luận công khai.
Chẳng hạn như trường hợp bê bối tại Đại học Harvard vào năm 2017. Trường đã thu hồi quyết định nhập học của một nhóm sinh viên do những trò đùa thô tục và phân biệt chủng tộc được lan truyền trong một nhóm Facebook kín. Những hình ảnh và meme không phù hợp, thậm chí chế giễu lạm dụng trẻ em và các thảm kịch lịch sử như diệt chủng người Do Thái, đã bị phát tán mà không có sự kiểm soát.
Để khắc phục vấn đề này, các mạng xã hội bắt đầu nhận thức và cải thiện việc kiểm soát nội dung trong các nhóm kín, như Facebook đã nâng cấp thuật toán tự động phát hiện nội dung vi phạm. Tuy nhiên, cho đến nay, vấn đề vẫn chưa được giải quyết hoàn toàn.
Khi những trò đùa vô hại trở thành tai hại
Trong nghiên cứu “Khu vườn đóng: Hình hài mới của Internet công khai” (Walled Gardens: The New Shape of the Public Internet) của Nancy Paterson, các nhóm kín thường được hình dung như những “vườn địa đàng”. Đây là nơi mà các chuẩn mực xã hội bên ngoài không còn được áp dụng.
Khi tham gia vào các nhóm kín, người ta dễ có cảm giác “an toàn giả” và cho phép mình buông thả trong các trò đùa thiếu suy nghĩ, nói những điều mà họ có thể không dám phát ngôn ở ngoài đời thực. Họ tin rằng mọi thứ chỉ diễn ra trong cộng đồng đó, và không ai bên ngoài sẽ biết về tình huống ấy.
Nhờ những “bức tường” kín này, các nhóm có thể trở thành môi trường nuôi dưỡng các hành vi công kích và lạm dụng, ít bị phản đối. Khi các hành vi hạ nhục người khác, mặc dù chỉ nhằm mục đích giải trí, nhưng dần trở thành tiêu chuẩn.
Trong lĩnh vực tâm lý học, khái niệm “đánh mất cá nhân” (deindividuation) do Leon Festinger phát triển vào năm 1952 giúp giải thích hiện tượng này. Khi một người hòa mình vào đám đông, họ có xu hướng đánh mất cảm giác về bản thân và hành xử khác với khi ở một mình.
Trong các nhóm kín, sự ẩn danh hoặc cảm giác đồng điệu giữa các thành viên tạo ra sự an toàn cho cá nhân.
Khi các thành viên liên tục đùa cợt về vấn đề phân biệt đối xử và quấy rối, họ không chỉ tìm kiếm niềm vui mà còn củng cố ý nghĩ rằng các hành động đó là bình thường. Điều này được đề cập trong nghiên cứu của Maja Brandt Andreasen với tiêu đề “Not Just a Joke: Rape Culture in Internet Memes About #MeToo”.
Các nhóm kín cũng dễ dàng phát triển dạng tâm lý “echo chamber” (phòng vang) như được mô tả bởi Kathleen Hall Jamieson và Joseph N. Cappella. Trong môi trường này, những quan điểm trái chiều bị loại bỏ, trong khi các ý kiến tiêu cực được khuyến khích.
Nghiên cứu đã chỉ ra rằng sự hài hước, đặc biệt là các trò đùa mang tính phân biệt giới tính, không chỉ thể hiện quan điểm cá nhân mà còn đóng góp vào việc hình thành “cộng đồng” chia sẻ giá trị và quan điểm, từ đó xác định ranh giới giữa các thành viên và những người bên ngoài.
Thí nghiệm của Giáo sư Stanley Milgram năm 1963 chỉ ra rằng trong các nhóm này, con người dễ dàng rơi vào trạng thái “conformity” (phục tùng), cảm thấy áp lực phải hành động giống với số đông mặc dù điều đó mâu thuẫn với niềm tin cá nhân.
Trong các nhóm kín trên mạng xã hội, nếu thành viên vi phạm quy định, họ sẽ bị chỉ trích như một phản ứng. Việc chế giễu và loại bỏ người vi phạm không chỉ là hình thức trừng phạt mà còn giúp duy trì sự nhất quán của cộng đồng.
Tương tự, việc không tham gia vào các trò đùa tình dục có thể dẫn đến việc một thành viên bị cô lập hoặc xem là không phù hợp. Điều này khiến nhiều thành viên, dù không đồng ý với các trò đùa, vẫn chọn im lặng hoặc thậm chí tham gia để tránh bị loại khỏi nhóm.
Một vòng luẩn quẩn xuất hiện khi các thành viên bắt đầu chấp nhận các trò đùa tình dục trong nhóm, khiến hành vi thiếu chuẩn mực trở nên phổ biến và lan rộng.
Theo thời gian, họ dần trở nên thờ ơ với hậu quả nghiêm trọng của hành vi khiếm nhã, biến mạng xã hội thành nơi tiềm ẩn nguy hiểm cho những ai không tuân theo “luật chơi” của nhóm.
Theo Znews